تولید محصولات طیور که بیشترین مقدار آن مربوط به محصولات صنعت مرغ گوشتی می باشد. در دنیا از اهمیتی استراتژیک برخوردار است. و بخش مهمی از نیاز جهانی به پروتئین خوراکی را تامین می نماید. قیمت مناسب و پایین تر گوشت مرغ نسبت به انواع گوشت قرمز باعث شده است، در تقسیم بندی سطوح مختلف جامعه از نظر اقتصادی جایگاه ویژه ای برای قشر متوسط و پایین، از نظر تامین پروتئین مورد نیاز پیدا کند. از طرفی نرخ بالای اشتغال در این صنعت و در زیر بخش های آن و نیز در صنایع جانبی مربوطه، اهمیت بیشتری به این صنعت داده است. چنانکه در یک دهه اخیر (منتهی به سال 1400) تبدیل به صنعت و محصولی استراتژیک در کشور گردیده است. و ایران را در زمره 10 کشور پیشرو در این صنعت قرار داده است. گر چه انتقاداتی نسبت به برخی شاخص های این صنعت در ایران وجود دارد. ولی بیشتر آنها مربوط به پایین بودن بهره وری در این صنعت می باشد. به طور کلی میتوان گفت صنعت طیور از سال 1339 که با تاسیس موسسه جوجه کشی نارمک آغاز گردید. تا سال 1401 مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده و علی رغم وجود مشکلات بسیار و مسائل جانبی توانسته است، از نظر آماری بر اساس آمار منتشر شده از سوی دفتر طیور وزارت جهاد کشاورزیُ با رسیدن به مرز حداکثر ظرفیت اسمی تولید 2/3 میلیون تن در سال و میزان تولید شده جاری 2/2 میلیون تن در سال و توفیق مناسب در نگهداری مرغ های اجداد و توفیق نسبی در ایجاد خط مرغ لاین گوشتی در بین 10 کشور اول جهان قرار گیرد.
در سال 1393 تحقیقات و بررسی هایی در خصوص ماهیت و لزوم وجود زنجیره های یکپارچه تولید گوشت مرغ در دفتر طیور وزارت جهاد کشاورزی انجام شد. و برای بررسی های بیشتر هیئتی 4 نفره به کشورهای ترکیه، آفریقای جنوبی و برزیل اعزام شدند. که قسمتی از ماموریت آنها بررسی تشکیل زنجیره های یکپارچه گوشت مرغ بود. در همان سال دستورالعمل اولیه تشکیل شرکت های زنجیره ای گوشت مرغ تدوین گردید. و در نتیجه در سال 1393 تعداد 7 شرکت زنجیره یکپارچه تولید گوشت مرغ تشکیل گردید. که مجوز فعالیت آنها توسط سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و با موافقت دفتر طیور وزارت جهاد کشاورزی صادر گردیده بود. بعد از آن با همت مدیران این زنجیره های یکپارچه در اواخر سال 1394 انجمن صنفی تولید کنندگان زنجیره ای گوشت مرغ تاسیس گردید. این انجمن در اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیر تجاری تهران به موجب مجوز شماره 12080/43/ص که دکتر عبدالعلی طهماسبی ، مدیر عامل زنجیره یکپارچه " ساوانا طیور پارس " به ریاست آن برگزیده شد. تا پایان تابستان سال 1401 تعداد 62 شرکت زنجیره ای یکپارچه به عضویت این انجمن در آمدند. مجموع توان تولید گوشت مرغ اعضا این انجمن بالغ بر 950 هزار تن در سال میباشد. ضمنا تشکیل شرکتهای زنجیرهای سبب شد، حجم قابل توجهی از میزان واردات نهاده و دارو و واکسن کاهش یابد و برای کشور صرفه اقتصادی بسیار معنیداری داشته است.
سال | مجموع ظرفیت (تن) | مجموع تعداد تاسیس شده | افزایش ظرفیت تولید هر سال (تن) | تعداد تاسیس در سال |
1393 | 8 | 130،640 | 8 | 130،640 |
1394 | 13 | 148،576 | 21 | 279،216 |
1395 | 5 | 61،143 | 26 | 340،359 |
1396 | 12 | 186،153 | 38 | 526،512 |
1397 | 4 | 44،601 | 42 | 571،113 |
1398 | 5 | 70،629 | 47 | 641،742 |
1399 | 1 | 12،346 | 48 | 654،088 |
1400 | 13 | 159،734 | 61 | 813،822 |
1401 | 1 | 10،478 | 62 | 824،300 |
از 4 حلقه اجباری فوق میبایست حداقل دو حلقه مالکیتی و حداقل با سهم 51 درصد باشند و 2 حلقه دیگر میتوانند به صورت قراردادی و یا استیجاری باشند.
صنایع طیور و انواع آن دارای گستردگی وسیعی هستند. و اگر بخواهیم بیشتر حلقه ها را از فرآیند تولید خوراک تا تحویل به مصرف کننده در نظر بگیریم تقریبا به لیست زیر میرسیم:
اصلی ترین منابع خوراک طیور
تولید کننده خوراک طیور به شکل پلت و به صورت صنعتی
مهمترین سر منشا تولید اجداد نژاد مرغ
تولید کننده مرغ های مادر گوشتی و تخم گذار
تولید کننده تخم مرغ نطفه دار با هدف تولید جوجه یکروزه گوشتی
تولید کننده جوجه یکروزه تخم گذار
تولید جوجه یکروزه
تولید کننده مرغ گوشتی برای مصرف
تولید کنسرو مرغ
برای نگهداری مرغ منجمد
عرضه کننده مستقیم محصولات
برای فراوری محصولات جانبی حاصل از آلایش مرغ نظیر پر مرغ ، پای مرغ، امعا و احشا مرغ
با یک نگاه ساده میتوان به این نتیجه رسید که پیوستگی و وابستگی زیادی بین حلقه های این صنعت وجود دارد. به طوریکه هر یک برای فعالیت مستقل خویش نیاز به محصول تولید شده دیگری دارد. و حلقه های انتهایی یا پائینی، وابستگی شدیدی به حلقه های ابتدایی یا بالایی دارند.از طرف دیگر حلقه های بالایی یا ابتدایی، برای عرضه محصول خود نیاز مبرمی به حلقه های انتهایی یا پائینی دارند. و این وابستگی باعث می شود چنانچه به یک حلقه صدمه ای وارد شود و یا آنکه ارتباط آن با حلقه های دیگر قطع شود یا کاهش یابد بلافاصله سایر حلقه ها تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
در اینجا متوجه خواهیم شد که چرا برخی صنایع همزمان با رشد خویش به تکمیل زنجیره در داخل خود همت گمارده اند. زیرا بدینترتیب میتوانند تامین منابع و فروش تولیدات هر یک از حلقه ها را تضمین کنند. این موجب میشود امکان مدیریت کامل و تسلط بر حلقه ها میزان ریسک پذیری در زنجیره های یکپارچه را کاهش می دهد. و باعث پایداری تولید گردد.